Еліміз тәуелсіздік алып, әлем сахнасында қадам басқан жылдар Қазақстанның қай өңірі болмасын оңай болмағаны анық. Қызылорда облысының басқарған әкімдер де осы тұста бірқатар қиындықтарға тап болды. Олар кімдер және қандай қылықтарымен еске қалды “Азаттық News” ақпарат агенттігі зерттеп көрді.

Алғашқы аймақ басшысы Сейілбек Шаухаманов өңірді 1992-1995 жылдар аралығында басқарды. Кеңес үкіметі тарамай тұрған шақта, атап айтсақ 1989 жылы Сейілбек Шаухаманұлы ком.партияның облыстық комитетінің бірінші хатшысы болған еді. Бір жылдан соң халық депутаттарының облыстық кеңесінің  төрағасы, содан соң Қызылорда облыстық   кеңесінің төрағасы қызметтерін атқарған. Ақсақалдар Сыр өңірінің алғашқы әкімін “горбачевтік кезеңнің” басқарушы ретінде сипаттайды. Яғни, шешендік қабілеті зор, баяндамаларға толы көпсағаттық отырыстарды жаны жақсы көретін басшы ретінде ел аузында қалған.

Келесі әкім Бердібек Сапарбаев аймақты 4 жыл(1995-1999) басқарды. Сол кезде Қазақстанның Премьер министрі болған Қажыгелдин экономика саласында жұмыс өтілі бар шенеуніктерді жөн көрген еді. Бердібек Машбекұлының билігі жекешелендірудің 3-ші кезеңімен тұспа-тұс келді. Сол себепті әкімнің сол кездегі жеткен бірден-бір жетістігі Қызылорда облысында Президенттің жарлығымен арнайы экономикалық аймақтың құрылуы болды. Алайда қазір 3 жыл жұмыс жасаған жобаның оң нәтижесін мамандар да еске түсіре алмайды.

Сапарбаев мырза 4 жылдан соң көрші облысқа әкім болып ауысқан соң аймаққа басшы болып оның бірінші орынбасары Серікбай Нұрғисаев отырды. Бес жылдық басқару кезінде жаңа әкім табиғи газды өндеуге арналған қондырғының құрылысы, “Ақшабұлақ-Қызылорда”  газ құбырының ашылуы және облыс орталығының көгілдір отынға қосылуы секілді жобалармен еске қалды. Осы тұста Кувейт елінен Арал қаласында ауыз су мәселесін шешуге 13,6 млн доллар несие алынды. Сонымен қатар Италия елінен облысқа егін оруға арнайы техника алдыру мәселесі нәтижелі болды. Дейтұрғанымен, Серікбай Нұрғисаев Қызылордалықтардың есінде мұнымен емес, аймақта экологиялық коэффиценттерді алып тастау жөніндегі ұсысынтармен қалды. 1992 жылы “Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы” Заңға сәйкес Қызылорда халқы жалақыға 50 және 30% мөлшерінде үстемеақы алады. Облыс әкімі өңірдің инвестициялық тартымдылығының төмендігінің және жергілікті өнімге сұраныстың аздығының басты себебі ол – экологиялық мәртебе деді. Әрине, бұл бастама халықтың наразылығын тудырды және Нұрғисаев мырзаның басшы ретінде жұмысын аяқтауға септігін тигізді.

Оның орнына келген ауыл шаруашылығы маманы, сонымен қатар дипломат Икрам Адырбеков жергілікті жерлерде жұмыс тәжірибесі болмады. Өңір басшысы лауазымындағы (2007 жылға дейін) үш жылдық қызметі экономикалық дамуда серпіліспен емес, қарым-қатынаста қарапайымдылығымен, алып жүрушілердің көмегінсіз қарапайым азамат ретінде базарға  сапармен барушы ретінде есте қалды.

Мұхтар Құл-Мұхаммедтің 1 жыл 2 айлық әкімшілігі (2007 ж. қаңтар — 2008 ж. Наурыз) қандай да бір аяқталған жобалармен немесе серпілістермен есте қалмады. Бірақ Мұхтар Абрарұлы елдің қалыптасуында облыс орталықтарының үлесі жоғары деген (республиканың неғұрлым ірі және қуатты өндірістік өңірлеріне қарағанда көбірек) пікірді ұстанды, бұл өз кезегінде өңірге республикалық бюджеттен едәуір қаражатқа сенім артуға мүмкіндік береді. Оның облыс әкімі ретіндегі Ми-8 тікұшағының апатынан кейін аяқталды. Бортта 18 адам болды, олардың бесеуі қайтыс болды. Осылайша Қызылорда облысының 6-шы әкімі Мұхтар Абрарұлы орталықтың идеологиялық саласына оралды.

Ал аймақ басшысының орнына кезектегідей Қызылорда облысы әкімінің бұрынғы бірінші орынбасары, 2004 жылдың басында әкімдіктен “жемқорлық тұздығымен”кетіп қалған Болатбек Қуандықов келді. Әкім қызметінде ол 5 жылға (2008 — 2013 жылдар) жуық отырды. Қуандықовтан үлкен үміт күткеніне қарамастан, ғажап болмады. Жоғары дәрежелі қаржыгер, Келімбетовтің командасындағы экономист, финполмен “қақтығысты” қайталап, әкім қызметінен кетті. Өңір әкімі қызметінен кеткен сәттен бері Қуандықов еш ақпар болмады. Болатбек Баянұлы жайында тек былтыр Қызылорда облысынан Мәжіліске депутат лауазымына Primaries Nur Otan партия ішілік іріктеуіне өз кандидатурасын ұсынған кезде ғана айта бастады.

Келесі болып облысқа өңірлік және идеологиялық қызметтің бай тәжірибесі, өңірлік элитадан шыққан Қырымбек Көшербаев жөнелтілді. Ол аймақты 2019 жылға дейін басқарды. Көшербаевтың өзіне тән қызметі бағдарламалық базиспен және имидждік ілгерілетумен іске қосылатын жобаларды міндетті сүйемелдеуді имитациялау болды.

Мысал ретінде өңірдің даму стратегиясын немесе Сырдарияның сол жағалауындағы жаңа қала құрылысының жобасын атап өтуге болады. Ұсынылған бағдарламалық құжаттардың көпшілігінен күтілетін масштабтағы нәтижелерді қызылордалықтар байқай алмады. Жалпы Көшербаев кезеңінде ауылдық аумақтарды газдандыру жалғастырылды, облыс орталығында да, ішінара аудандарда да құрылыс қарқынды жүрді. Сонымен қатар, оның өткен қателіктерінің қайталануы да болды: мұнай саласындағы қақтығыстардың қайталануы.

2019 жылдың 28 маусымында әкім қызметіне Қуанышбек Ысқақов келді, ол 2020 жылдың сәуіріне дейін ғана аймақ басшысы болды. Облыс әкімі мен Көшербаевтың мұрагері, өкінішке орай, өткен жылдың желтоқсан айында Қызылорда қаласының №2 сотының үкімімен “Арысты қалпына келтіруге жиналған 80 млн теңгені алаяқтық және заңсыз иемденгені үшін” деген үкіммен 7 жылға бас бостандығынан айырылды.

2020 жылдың сәуір айы тарихи оқиғамен есте қалады – Қазақстанда облысты алғаш рет әйел басқарды. Мұндай мәртебеге Гүлшара Әбдіқалықова ие болды. Ол өте қиын кезеңде — пандемияның екінші жылында тізгінді алды. Ұйымдастыру–идеологияның әлсіздігі мен әкім Гульшара Наушақызы төңірегіндегі өңірлік элитаның шоғырлануының болмауына байланысты өзі тағайындалған сәттен бастап қызық жағдайларға жиі түседі. Халық арасында Гүлшара ханым “Ханның қызы” да атанып үлгірді.

Жалпы тәуелсіздік алғалы Қызылорда облысын 9 әкім басқарды. Мерейлі оныншы әкім қашан және кім болатыны белгісіз. Алайда, шенеунікке аймақта атқаратын жұмыс жетерлік екені сөзсіз.

Автор: Шах Мади